سیستم های اعلام حریق

سیستم های اعلام حریق چگونه کار می کنند

سیستم اعلام حریق چیست و بهترین سیستم اعلام حریق کدام است؟ طراحی و نصب اعلام حریق چگونه است و قیمت آن چقدر است؟ سیستم های اعلام حریق مورد تاییدی آتشنشانی کدام ها هستند و چطور بهترین سیستم اعلام حریق را انتخاب و نصب کنیم. آموزش طراحی، نصب و راه اندازی و نقد و بررسی انواع سیستم اعلان حریق از نوع متعارف گرفته تا نوع آدرس پذیر و وایرلس، در این مقاله مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

سیستم اعلام حریق چیست؟

یک سیستم اعلام حریق مجموعه ای از تجهیزات اعلام حریق نظیر دتکتور دود، حرارت، شعله و گاز است که برای تشخیص علائم حریق و هشدار دادن از طریق آژیرها و فلاشرها استفاده می شود. طراحی، اجرا و استفاده درست از این سیستم، میتواند جلوی بسیاری از خطرات جانی و مالی را بگیرد. اما شاید برای شما جالب باشد دانستن این مطلب که با توجه به اهمیت بالای سیستم های اعلان حریق در پروژه های صنعتی و ساختمانی، اما متاسفانه بیش از ۹۰درصد پروژه های سیستم های اعلان حریقی که در کشور کار می شوند، نهایت پس از چند ماه خاموش و بلا استفاده می شوند.

همچنین امروزه از سیستم های اعلام حریق به طور گسترده در ساختمان ها و اماکن مسکونی و صنعتی استفاده می شود تا خسارت های ناشی از حریق را به حداقل برسانند و همچنین برای اطلاع دادن به ساکنین ساختمان در مواقع بروز حریق از این سیستم ها استفاده می شود تا حدالامکان از تلفات جانی جلوگیری شود.

اعلان حریق یا اعلام حریق؟

معمولا در نامه نگاری های بین شرکتی دیده می شود که کارفرما سرتیتر موضوع نامه خود اعلام حریق ذکر کرده و در جواب از طرف پیمانکار و یا مشاور کلمه اعلام را دریافت می کند و یا بالعکس.

تاریخچۀ سیستم اعلان حریق

از تاریخچه ثبت شده، انسان­ها دریافتند که واکنش سریع به حریق در کنترل آن مهم است. در چند قرن­ اخیر، زمانی که کسی متوجه آتش سوزی می­ شد، نگهبانان شیفت شب با استفاده از زنگ دستی به گروه­ ها یا ادارات آتش نشانی اعلام خطر می­کردند؛ یا خدمتکاران کلیسا زنگ­های کلیسا را به صدا در می آوردند؛ یا به وسیله سوت بخار کارخانه، به آتش نشانی خبر داده می­شد. متأسفانه این سیستم­ها خیلی دقیق نبودند و اغلب اداره آتش نشانی را به محل اشتباه راهنمایی می­کردند. اما با ظهور تلگراف که توسط ساموئل اف. بی. مورس اختراع شد، سیستم ­گزارش حریق به مأموران آتش نشانی دقیق تر و سریع تر شد.

در سال ۱۸۴۷، نیویورک اولین شهر ایالات متحده بود که ساخت سیستم اعلام حریق مورد نیاز را با ایجاد خط تلگراف، با نصب تیر در زمین … برای ارتباط اعلام حریق از شهرداری به ایستگاه­های آتش نشانی مختلف و با ساخت زنگ­های ناقوسی مختلف با استفاده از اختراع مذکور آغاز نمود. مهندس ارشد این شهر کورنلیوس اندرسون، وعده ساخت سیستم اعلام حریق پیشنهادی را در گزارش سالانه ۱۸۴۷ به طور خلاصه شرح داد. این سیستم تقریبا برای جلوگیری از وقوع تمامی اعلام­ های حریق اشتباه بود، و همزمان اعلام مربوط به حریق را در تمامی بخش­ های شهر با اطمینان و سرعت ارسال می­کرد؛ که این می توانست وسیله­ ای برای صرفه جویی سالانه در شهر تا مبلغی تقریباً برابر با هزینه نصب، تعمیر و نگهداری آن باشد.

در تاریخ ۳۰ آوریل سال ۱۸۵۲، ظرف ۲۴ ساعت که این سیستم­ ها در سرویس قرار داده شدند، یک آلارم هشدار برای حریق از خیابان کازوی منتقل شد.

استانداردهای سیستم های اعلام حریق

استاندارد NFPA72

استاندارد آمریکایی NFPA72 یکی از به روزترین استانداردهای طراحی سیستم های اعلان حریق می باشد که هر سه سال به روز رسانی می شود. آخرین نسخه این استاندارد (نسخه ۲۰۱۹) به تازگی منتشر شده است که در این هفته نامه به صورت رایگان برای علاقمندان به طراحی این گونه سیستم ها برای دانلود قرار داده شده است.

در حال حاضر تنها ترجمه موجود از این استاندارد مربوط به آموزشکده حریق ایران می باشد که نسخۀ ۲۰۱۹ این استاندارد توسط مهندس محمد موسی زاده تحت عنوان کتاب “مهندسی سیستم های اعلان حریق” در ۴۴۸ صفحه ترجمه و تدوین و چاپ شده است و جزو منابع اصلی آزمون های آتش نشانی تهران و سازمان نظام مهندسی تهران می باشد.

استاندارد NFPA72 موارد زیر را پوشش می دهد:

کاربردها، نصب، جانمایی، عملکرد، بازرسی، تست و تعمیر و نگهداری سیستم های اعلان حریق، ایستگاه های نظارت بر سیستم های آلارم، سیستم های گزارش دهی هشدارهای اضطراری عمومی، تجهیزات هشدار حریق و سیستم های ارتباطی اضطراری (ECS) و تجهیزات آنها.

استاندارد BS5839

استاندارد BS5839 یک استاندارد انگلیسی در خصوص طراحی و اجرای سیست های اعلان حریق است که آخرین نسخۀ آن در سال ۲۰۱۷ منتشر شده است. سادگی استفاده از این استاندارد باعث شده است که بیشتر پیمانکاران در پروژه های خود از این استاندارد استفاده کنند. همچنین لازم به ذکر است که نسخه ۲۰۱۳ این استاندارد توسط سازمان ملی استاندارد ایران، تحت عنوان استاندارد ملی اعلام حریق ترجمه فارسی و تدوین شده است.

براورد آنلاین سیستم های اعلام حریق

معمولا در شروع پروژه های سیستم های اعلان حریق، کارفرمایان نیاز دارند که یک براورد حدودی ای از سیستم اعلان حریق پروژه خود داشته باشند و اگر این پروژه حجم آن بزرگ باشد، مشمول صرف وقت و هزینه برای پیمانکاران است تا یک براورد حدودی برای آن پروژه بدست بیاورند. در این نرم افزار آنلاین با وارد کردن مقادیر اولیه نظیر تعداد طبقات ساختمان، تعداد واحدها، زیر بنای ساختمان، تعداد طبقات پارکینگ و… می توانید بصورت آنلاین محدوده قیمتی پروژه خود را برآورد نمایید. همچنین تعداد تجهیزات اعلان حریق مورد نیاز نیز برای شما لیست خواهد شد. این نرم افزار آنلاین یکی از ضمائم کتاب مهندسی سیستم های اعلان حریق است که در این قسمت لینک استفاده رایگان از آن در سایت اختصاصی مربوط به این کتاب ارزشمند برای شما قرار داده شده است:

• براورد آنلاین و رایگان سیستم متعارف
• براورد آنلاین و رایگان سیستم آدرس پذیر

اجزای سیستم اعلان حریق

به طور کلی هر سیستم اعلام حریق از بخش های زیر تشکیل شده است:

• مرکز کنترل اعلام حریق: که وظیفه کنترل ورودی ها و خروجی ها را بر عهده دارد.
• تجهیزات ورودی: نظیر انواع دتکتورهای دود، حرارت، گاز، شعله، شستی اعلام حریق و…
• انواع تجهیزات هشداردهنده: نظیر آژیر اعلام حریق، فلاشر و…
• منبع تغذیه: که وظیفه تامین انرژی الکتریکی سیستم را در طول دوره فعالیتش بر عهده دارد.
• تجهیزات جانبی دیگری نیز نظیر انواع ماژول های ورودی و ماژول های خروجی که برای ارتباط سیستم اعلان حریق با سایر سیستم ها و تجهیزات به کار می روند.

کنترل پنل اعلام حریق

کنترل پنل اعلام حریق وظیفه پردازش مرکزی و پایش و کنترل سیستم را بر عهده دارد. کنترل پنل های سیستم های اعلان حریق را میتوان به طور کلی به ۵ دستۀ زیر تقسیم کرد:

• کنترل پنل اعلام حریق متعارف
• کنترل پنل اعلام حریق آدرس پذیر: که میتواند از نوع معمولی و یا آنالوگ باشد.
• کنترل پنل اهای اطفای حریق: برای کنترل سیستم های اطفای حریق مورد استفاده قرار می گیرد که سیستم آشکارسازی آن میتواند از نوع متعارف و یا آدرس پذیر باشد.
• کنترل پنل اعلام حریق وایرلس (بیسیم)
• کنترل پنل های ترکیبی: که می تواند ترکیبی از قابلیتهای کنترل پنل های فوق الذکر باشد.

محل نصب دستگاه مرکز اعلام حریق باید کاملا روشن باشد ، بنابراین لازم است مکانی که در آن تابلو کنترل مرکزی نصب شده است مجهز به سیستم روشنایی اضطراری باشد.

ادامه

کنترل پنل های اعلام حریق معمولا در اتاق های نگهبانی یا حراست، مرکز اطلاعات هتل ها و در پروژه های صنعتی یا تجاری بزرگ معمولا در اتاق کنترل و بطور کلی در جایی که معمولا افراد مسئول دائما در آنجا حضور دارند و دسترسی به پنل برای آنها به راحتی امکان پذیر باشد، نصب می شود.

تابلو های کنترل مرکزی باید در محل هایی نصب شوند که احتمال وقوع آتش سوزی در آنها کمتر است و در عین حال رفت و آمد پرسنل تعمی و نگهداری ساختمان در آنجا بیشتر است. به گونه ای که کارکنان حاضر در محل به محض فعال شدن سیستم اعلان حریق و آژیرهای مربوطه، خود را به ناحیۀ مورد نظر رسانده و اقدامات لازم را در خصوص اطفای حریق انجام دهند.

همچنین نقشه های پلان ساختمان و سیستم اعلام حریق در محل نصب مرکز اعلام حریق بایگانی و نگهداری شوند تا نیرو های آتش نشانی که از خارج ساختمان در محل حاضر می شوند با دسترسی به این نقشه ها و مستندات فنی، بتوانند عملیات امداد را بهتر و سریعتر راهبری کنند .

با توجه به تنوع برندها و مدل های مختلف تابلوهای کنترل مرکزی، اکیدا توصیه میشود که در زمان استفاده از کنترل پانل های اعلام حریق (در زمان طراحی، نصب و راه اندازی و سرویس های دوره های آن) حتما از کاتولوگ ها و دستورالعمل های ارائه شده توسط سازندۀ آن پیروی شود.

دتکتورهای (آشکارسازهای) اعلان حریق در چندین نوع مختلف و برای کاربردهای متنوع طراحی شده اند:

سیستم های اعلام حریق کاشف دودی

کاشف های دودی (دتکتورهای دود) همانطور که از نامشان پیداست، برای کشف وجود دود در محیط مورد استفاده قرار می گیرد و دارای انواع مختلفی به شرح زیر است که در ادامه بصورت مفصل به آنها پرداخته خواهد شد:

• کاشف دود نقطه ای: نوع نوری و نوع یونیزاسیون
• کاشف دود خطی: نوع انعکاسی و نوع فرستنده و گیرنده بصورت مجزا
• کاشف دود کانال
• کاشف دود مکشی
• کاشف دود ویدیویی

کاشف دود نقطه ای

کاشف های دود نقطه ای به دو دسته تقسیم می شوند:

۱- کاشف دود با محفظه یونی (دتکتورهای یونیزاسیون): این دتکتور که بر اساس یونیزه کردن ذرات دود توسط منبع رادیو اکتیو کار می کند دیگر منسوخ شده اند. مشکلات ناشی از امحای این دتکتورها و اثرات منفی زیست محیطی آنها، دلیل از رده خارج شدن این دتکتورها است.

این دتکتورها از نوعی ماده رادیواکتیو ضعیف به نام آمریسیوم (Americium 241) جهت یونیزه شدن هوای داخل محفظه دتکتور استفاده می کند. این دتکتورها دارای دو الکترود، یکی مثبت و دیگری منفی است که جهت تشخیص دود از از جریان الکتریکی ضعیفی بین این دو الکترود استفاده می شود. در صورت ورود دود به داخل محفظه ی دتکتور، ذرات دود به یونهای موجود در محفظه ناشی از یونیزه شدن هوا، می چسبند و موجب کاهش جریان الکتریکی بین دو الکترود می شوند و این تغییر جریان به عنوان وجود دود در محیط توسط کاشف شناسایی می شود. این دتکتورها از دو محفظه تشکیل گردیده که یکی از محفظه ها با هوای بیرون در ارتباط بوده و دیگری محفظه مرجع نامیده می شود.

سیستم های اعلام حریق کاشف دود نوری (اپتیکال)

ین دتکتور به ذرات بزرگ دود به سرعت پاسخ داده اما به ذرات کوچک و نامریی دود حساسیت کمتری دارد. این دتکتور ذرات مریی دود که توسط آتش تولید می‌شوند را بر اساس خاصیت پراکندگی نور (Scattering) آشکار می کنند. این دتکتورها در درون خود شامل یک فرستنده و یک گیرنده هستند که دارای محور نوری متفاوت می‌باشند و در دو سوی یک محفظه قرار دارند و به عبارت ساده یکدیگر را نمی بینند. در هنگام ورود دود به این محفظه، نور به ذرات دود برخورد کرده و منعکس می شود.

دتکتور دودی: دتکتور دودی توسط یک دیود مادون قرمز وجود دود در محیط را تشخیص میدهد و در زمان مناسب به کنترل پنل اعلام میکند

مساله جانمایی و فضای تحت پوشش آشکارسازهای دودی همیشه مورد بحث و سوال کارشناسان و طراحان سیستم اعلان حریق بوده است. مطابق استاندارد NFPA 72 فضای تحت پوشش آشکارسازهای دودی دایره ای به شعاع ۶.۴۳ متر است و مطابق استاندارد اروپایی BS5839 دایره ای به شعای ۷.۵ مترفضای تحت پوشش آشکارسازهای دودی است.

کاشف دود خطی (بیم دتکتور)

بیم دتکتور: از دو بخش فرستنده و گیرنده تشکیل شده است. بخش فرستنده اشعه مادون قرمز از خود ساطع میکند و بخش گیرنده آن را دریافت میکند. اگر میزان دود به حدی باشد که مانع رسیدن اشعه به گیرنده شود، بیم دتکتور به کنترل پانل اعلام خطر می کند.

کاشف های دود خطی (بیم دتکتورها) را می توان به دو دسته زیر تقسیم کرد:

• کاشف دود خطی انعکاسی (آینه ای)
• کاشف دود خطی نوع فرستنده و گیرنده بصورت مجزا

اصطلاحات پر کاربرد بیم دتکتورها

Beam Range:
فاصله­ی خطی بین فرستنده، گیرنده و رفلکتور
Detector Coverage:
سطح قابل پوشش (حفاظتی) که به وسیله­ی دتکتور محافظت می­شود. در این سطح حساسیت دتکتور در حد قابل قبول می­باشد.
Reflector:
(آینه) تجهیزی که سیگنال نور را برگشت داده تا به گیرنده برسد.
Sensitivity:
قابلیت تشخیص دود در مکان­های مختلف سطح حفاظتی. این حساسیت بیشتر بسته به غلظت، حجم و بزرگی ذرات دود می­باشد.
Stratification
(لایه بندی) لایه­ های دود که بستگی به درجه­ی حرارت حریق دارد. حریق­های داغ لایه­های بزرگ و حریق­های گرم لایه­های کوچک­تر دارند.
Transparence (Filters)
حساسیت یک دتکتور نسبت به دود که از داخل یک جعبه­ی شیشه­ای یا پلاستیکی شفاف سنجیده می­ شود.
این مورد بخشی از استاندارد تست می­باشد و جهت بررسی کاربرد این دتکتور در وضعیت جوی نامساعد و یا وجود موانع شفاف مثل شیشه در مقابل آن به کار می­رود.